Ninh Bình, vùng đất cố đô với biết bao di sản lịch sử và cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, luôn là điểm đến yêu thích của du khách trong và ngoài nước. Nằm cách Hà Nội chỉ khoảng 90 km về phía Nam, quần thể danh thắng Tràng An nổi lên như một kiệt tác của tạo hóa, nơi hòa quyện hài hòa giữa núi non trùng điệp, sông nước uốn lượn và những dấu ấn văn hóa ngàn năm. Được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới kép (văn hóa và thiên nhiên) năm 2014, Tràng An không chỉ là “bảo tàng địa chất ngoài trời” mà còn là minh chứng sống động cho hành trình dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam. Với diện tích hơn 6.172 ha, trải rộng trên địa bàn các huyện Hoa Lư, Gia Viễn, Nho Quan, thị xã Tam Điệp và thành phố Ninh Bình, Tràng An thu hút hàng triệu lượt khách mỗi năm, mang đến những trải nghiệm khó quên giữa lòng thiên nhiên hoang sơ.
Tràng An, tên gọi cổ xưa mang ý nghĩa “yên ổn dài lâu, muôn đời bình yên”, đã gắn bó với lịch sử dân tộc từ hàng vạn năm trước. Các nhà khảo cổ học phát hiện di chỉ văn hóa Tràng An thuộc sơ kỳ đồ đá cũ, với những di vật như xương răng đười ươi và công cụ đá từ khoảng 30.000 năm trước. Khu vực này từng là vùng biển cổ cách nay 251-200 triệu năm, sau đó hình thành nên hệ thống hang động karst độc đáo. Thời kỳ Hồng Bàng, Tràng An thuộc bộ Quân Ninh, và đến thời An Dương Vương, nó là lãnh thổ của bộ lạc Câu Lậu.
Nhưng Tràng An thực sự tỏa sáng trong lịch sử phong kiến Việt Nam khi trở thành kinh đô đầu tiên của nước Đại Cồ Việt độc lập. Năm 968, Đinh Bộ Lĩnh – vị anh hùng dẹp loạn 12 sứ quân – đã chọn Hoa Lư làm trung tâm quyền lực, đặt quốc hiệu Đại Cồ Việt và xưng Đinh Tiên Hoàng. Kinh đô Hoa Lư tồn tại suốt 42 năm qua ba triều đại: Đinh (12 năm), Tiền Lê (29 năm) và Lý sơ (1 năm). Với địa thế “núi trong sông, sông trong núi”, Hoa Lư được ví như một “kinh đô đá” vững chãi: núi non là thành lũy, sông suối là đường giao thông, hang động là cung điện bí mật. Phía Nam kinh đô, hệ thống phòng thủ Tràng An được xây dựng kiên cố, với ba vòng thành: Ngoại thành phía Đông (cung điện), Nội thành phía Tây (quan lại) và Tràng An phía Nam (hiểm trở với núi cao).
Dưới triều Tiền Lê, Lê Đại Hành tiếp tục mở mang kinh đô sau chiến thắng chống Tống năm 981, biến Tràng An thành biểu tượng của sự thống nhất và bình yên. Đến năm 1010, Lý Thái Tổ dời đô về Thăng Long (nay là Hà Nội) vì Hoa Lư chật hẹp, nhưng Tràng An vẫn giữ vai trò phủ đầu của trấn Sơn Nam, tồn tại hơn 800 năm qua các triều đại sau. Những di tích như đền Trần (hay đền Nội Lâm), thờ thần Quý Minh – vị thần trấn giữ cửa ải phía Nam, hay phủ Khống thờ bảy vị trung thần triều Đinh tự vẫn để giữ bí mật mộ vua, vẫn còn lưu giữ những truyền thuyết nghĩa khí hào hùng. Lễ hội đền Trần vào ngày 18/3 âm lịch hàng năm là dịp để hậu thế tri ân các bậc tiền nhân.
Tràng An không chỉ giàu giá trị lịch sử mà còn là một tuyệt tác địa chất, được ví như “bảo tàng địa chất ngoài trời” với hệ thống karst phong phú hiếm có. Hình thành từ kỷ Permi-Trias (251-200 triệu năm trước), vùng đất này từng là đáy biển cổ, sau đó nâng lên tạo nên những nón karst, tháp karst, hố sụt và hang động xuyên núi. Khoảng 4.000 năm trước, quá trình karst hóa mạnh mẽ đã hình thành hơn 50 hang động và 30 thung lũng ngập nước, tạo nên cảnh quan ngoạn mục với sông ngòi uốn lượn qua núi đá vôi.
Hệ sinh thái Tràng An đa dạng bậc nhất miền Bắc, với rừng nguyên sinh che phủ hơn 40% diện tích, là nơi trú ngụ của hàng trăm loài động thực vật quý hiếm. Các loài chim như đại bàng, cò trắng, và động vật như khỉ vàng, voọc chà vá chân đen sinh sống tự do trong môi trường hoang sơ. Hồ nước trong vắt, sông suối không bị ô nhiễm, cùng không khí trong lành khiến Tràng An trở thành khu du lịch sinh thái lý tưởng. Sự kết hợp hài hòa giữa di sản văn hóa Hoa Lư và thiên nhiên karst đã giúp Tràng An được UNESCO vinh danh, khẳng định giá trị toàn cầu của nó.
Du khách đến Tràng An thường bị cuốn hút bởi những tour thuyền lênh đênh trên dòng sông Ngô Đồng, khám phá hơn 40 điểm danh thắng. Có ba tuyến tour chính, mỗi tuyến kéo dài 2-3 giờ, với hơn 20 hang động và đền chùa cổ kính.
Tuyến 1 dẫn du khách qua hang Địa Linh, hang Sáng – Tối, nơi ánh sáng mặt trời xuyên qua khe đá tạo nên những cột nhũ đá lung linh kỳ ảo. Hang Tối sâu hun hút với hệ thống nhũ đá đa sắc, được mệnh danh là “hang động huyền bí nhất Tràng An”. Tiếp nối là đền Trình, thờ hai vị tướng triều Đinh, và đền Suối Tiên với dòng suối trong xanh uốn lượn giữa núi non. Tuyến 2 nổi bật với hang Sinh, nơi lưu giữ dấu tích sinh sản của các loài động vật cổ, và đền Trần – hành cung Vũ Lâm của nhà Trần, nơi tổ chức lễ hội sôi động. Tuyến 3 đưa bạn đến phủ Khống, với truyền thuyết về bảy trung thần, và chùa Bích Động ẩn mình trong hang động, mang vẻ đẹp thiền tịnh hiếm có.
Bên cạnh đó, Cố đô Hoa Lư với đền vua Đinh và vua Lê, hay Tam Cốc – Bích Động với những cánh đồng lúa chín vàng, tạo nên bức tranh toàn cảnh về Tràng An. Mỗi điểm đến không chỉ đẹp mà còn kể những câu chuyện lịch sử sống động, khiến du khách như lạc vào sử thi dân tộc.
Du lịch Tràng An ngày càng phát triển, với hàng loạt dịch vụ tiện ích. Giá vé tham quan năm 2025 là 250.000 VNĐ/người lớn (cao trên 1,3m), 120.000 VNĐ/trẻ em (1-1,3m), miễn phí dưới 1m; vé bao gồm tour thuyền và hướng dẫn viên. Vé Cố đô Hoa Lư chỉ 20.000 VNĐ/người lớn, 10.000 VNĐ/trẻ em. Du khách có thể tự mua vé tại quầy hoặc qua các tour ghép từ Hà Nội, giá từ 790.000 VNĐ/ngày.
Lịch trình lý tưởng: Sáng sớm khởi hành từ Hà Nội bằng xe bus hoặc ô tô (2 giờ di chuyển), đến nơi ăn sáng với đặc sản dê núi Ninh Bình. Tham gia tour thuyền từ 8h-11h, trưa nghỉ ngơi tại nhà hàng ven sông với món cơm cháy, thịt dê. Chiều khám phá Hoa Lư hoặc Hang Múa (vé 100.000 VNĐ), tối về Hà Nội hoặc lưu trú homestay tại Tam Cốc (giá 500.000-1.000.000 VNĐ/đêm).
Mẹo du lịch: Mùa xuân (tháng 1-3) và thu (tháng 9-11) là thời điểm đẹp nhất, tránh mùa hè oi bức. Mang kem chống nắng, giày thoải mái vì tour thuyền có leo dốc. Không xả rác để bảo vệ di sản, và thử chèo thuyền kayak nếu thích mạo hiểm. Với sự đầu tư hạ tầng, Tràng An đang hướng tới du lịch bền vững, kết nối với các điểm lân cận như chùa Bái Đinh hay vườn chim Thung Nham.
Tràng An không chỉ là điểm đến du lịch mà còn là nơi khơi dậy niềm tự hào dân tộc, nơi quá khứ và hiện tại hòa quyện trong vòng tay thiên nhiên. Từ kinh đô Hoa Lư oai hùng đến những hang động karst huyền bí, Tràng An mời gọi du khách khám phá, chiêm ngưỡng và trân trọng. Trong bối cảnh thế giới ngày càng đô thị hóa, Tràng An vẫn giữ được vẻ đẹp nguyên sơ, nhắc nhở chúng ta về giá trị của sự bình yên muôn đời. Hãy một lần ghé thăm Ninh Bình, để cảm nhận hơi thở của lịch sử và thiên nhiên Việt Nam đích thực.
